Sâm Lai Châu: Tinh hoa của đại ngàn và chiến lược nâng tầm dược liệu Việt Nam

Sâm Lai Châu từ lâu được xem là một trong những loài thảo dược quý nhất của vùng Tây Bắc. Không chỉ mang giá trị sinh học đặc biệt, dược liệu này đang trở thành tâm điểm trong chiến lược phát triển kinh tế xanh và xây dựng thương hiệu quốc gia của tỉnh Lai Châu.

Tại các diễn đàn kết nối nông – lâm sản của khu vực, lãnh đạo tỉnh nhiều lần khẳng định Sâm Lai Châu là dược liệu có tiềm năng lớn nhất để đưa địa phương trở thành trung tâm sâm mới của Việt Nam.

---

Loài sâm đặc hữu chỉ tìm thấy ở Lai Châu

Sâm Lai Châu (còn gọi là tam thất đỏ hoặc tam thất đen) là loài cây bản địa chỉ sinh trưởng tự nhiên tại các khu vực như:

• Mường Tè

• Sìn Hồ

• Tam Đường

Khí hậu mát quanh năm, thảm rừng nguyên sinh dày đặc và độ cao lớn đã tạo điều kiện hoàn hảo để loài sâm này tồn tại và phát triển. Đây cũng là vùng duy nhất trên thế giới mà loài sâm này được ghi nhận.

Mặc dù được người dân địa phương dùng làm thuốc từ nhiều thế hệ, nhưng phải đến năm 2013, các nhà khoa học mới chính thức công bố nghiên cứu, xác định giá trị dược tính vượt trội của Sâm Lai Châu.

Thành phần – công dụng nổi bật

Phân tích hiện đại cho thấy Sâm Lai Châu có:

• Hàm lượng saponin cao

• Nhiều axit amin thiết yếu

• Khoáng chất và hoạt chất chống oxy hóa mạnh

Nhờ vậy, loại sâm này có các tác dụng:
✔ Tăng sức đề kháng
✔ Chống lão hóa, bảo vệ tế bào
✔ Giảm viêm và hỗ trợ phục hồi sức khỏe
✔ Hỗ trợ phòng chống bệnh mãn tính, trong đó có ung thư

---

Một thời kỳ bị khai thác cạn kiệt và vấn nạn sâm giả

Ngay sau khi giá trị của loài sâm này được công bố, hoạt động thu gom tự phát đã diễn ra tràn lan. Những gốc sâm cổ tự nhiên bị đào bới liên tục, khiến nguồn gen quý có nguy cơ biến mất.

Đến năm 2019, loài cây này được đưa vào danh mục thực vật rừng nguy cấp, quý hiếm nhóm IIA, được bảo vệ nghiêm ngặt bởi Nhà nước.

Không chỉ bị tận thu, thị trường còn đối mặt tình trạng sâm giả, sâm nhập lậu từ nước ngoài gắn mác “Sâm Lai Châu”. Lực lượng chức năng đã phát hiện hàng chục vụ vi phạm và thu giữ gần 1 tấn sâm không rõ nguồn gốc, gây ảnh hưởng lớn đến uy tín sản phẩm địa phương.

---

Đầu tư lớn để bảo tồn và phát triển vùng sâm đặc hữu

Nhận thấy giá trị chiến lược của dược liệu này, tỉnh Lai Châu đã xây dựng lộ trình bảo tồn, nhân giống và mở rộng vùng trồng bài bản từ 2013 đến nay.

Các giai đoạn phát triển chủ đạo

2013 – 2020:

• Thu thập và giữ nguồn gen sâm thuần chủng

• Xây dựng mô hình thử nghiệm

• Nghiên cứu dược tính, phương pháp nhân giống

2020 – 2025:

• Mở rộng vùng trồng thương mại

• Doanh nghiệp và người dân tham gia trồng theo quy trình kiểm soát

• Ứng dụng công nghệ trong truy xuất nguồn gốc

Toàn tỉnh đã xác định 17.000 ha đất phù hợp, với 130 ha đã trồng, tương đương hơn 400.000 cây được đánh mã số.

Để xây dựng được một hectare sâm đạt chuẩn, chi phí đầu tư có thể lên đến 5 tỷ đồng, thể hiện nỗ lực lớn trong phát triển ngành dược liệu bền vững.

---

Khát vọng xây dựng thương hiệu sâm quốc gia đến năm 2030

Năm 2023, Chương trình phát triển Sâm Việt Nam được Thủ tướng phê duyệt, trong đó Lai Châu là một trong những địa phương trọng điểm.

Mục tiêu phát triển đến năm 2030:

• 3.000 ha vùng trồng Sâm Lai Châu

• 30 tấn sản lượng/năm

• Xây dựng 1–2 nhà máy chế biến sâu đạt chuẩn GMP–WHO

• Phát triển sản phẩm xuất khẩu:

  • Trà sâm

  • Rượu sâm

  • Sâm ngâm mật ong

  • Thực phẩm bổ sung từ sâm

  • Mỹ phẩm chiết xuất từ sâm

Các sản phẩm OCOP hiện có đã tạo nền tảng tốt để hướng đến thị trường quốc tế.

---

Kết luận

Sâm Lai Châu đang bước vào giai đoạn phát triển mạnh mẽ, từ một dược liệu hoang dã hiếm gặp trở thành ứng cử viên sáng giá cho thương hiệu sâm quốc gia. Với chiến lược bảo tồn đúng hướng, kiểm soát chất lượng chặt chẽ và đầu tư chế biến sâu, Lai Châu đang đứng trước cơ hội lớn để khẳng định vị thế trên bản đồ dược liệu thế giới.

Theo tienphong