Blogs
Sâm Lai Châu: Vì sao việc phân biệt sâm trồng rừng, vùi rừng và sâm chăm bón lại khó đến vậy?
Nói thẳng: ở Việt Nam, chỉ một vài người buôn sâm có kinh nghiệm lâu năm mới đủ khả năng nhận diện các loại sâm. Kể cả nhiều nhà khoa học cũng lúng túng, bởi càng phân tích gen – hóa – chỉ số lại càng rối như tơ vò. Chuyên môn của họ là xác định loài, nhưng để biết sâm thuộc vùng địa lý nào, nguồn gốc thực tế ở đâu, thì đúng là nan giải. Điển hình, gần đây một giáo sư đã công bố rằng sâm Ngọc Linh có bộ gen trùng với tam thất hoang, đủ cho thấy việc nhận diện phức tạp tới mức nào.
Chưa kể, khi so sánh sâm Ngọc Linh với sâm Lai Châu hay sâm Kim Bình, kết quả xét nghiệm vẫn nằm chung nhóm “sâm Việt Nam”, khiến định tính – định lượng – kiểm gen đều khó đưa ra kết luận tách bạch.
Vì vậy, bài viết này không sa đà vào khoa học, mà chỉ cung cấp kiến thức cơ bản để người mua tránh bị lừa.
1. Sự thật phũ phàng: 99,9% “sâm Ngọc Linh” ngoài thị trường đều là hàng mạo danh
Nói cách khác: cứ 1 tấn sâm bán ra, thì 999 kg gắn mác Ngọc Linh chỉ là trò lừa. Kể cả bạn vào tận núi Ngọc Linh, nhổ tận tay cây sâm do dân trồng từ nhỏ, thì vẫn khó mà chắc đó là giống thuần.
Người duy nhất tôi tin tưởng về giống thuần Ngọc Linh là Công ty Sâm Ngọc Linh K5 Kon Tum, nơi anh Trần Hoàn đã dành hơn 25 năm ươm giống và bảo tồn. Sâm chuẩn rất ít, không đủ cho giới nhà giàu dùng chứ nói gì đến bán tràn lan ngoài thị trường.
Phần lớn hàng “giả danh Ngọc Linh” thực chất là sâm Lai Châu hoặc sâm Kim Bình, dù có kèm giấy kiểm định. Thống kê thực tế cho thấy khoảng 95% sâm đang bán đều thuộc hai dòng này. Bạn bỏ ra 5 triệu hay 500 triệu thì khả năng cao cũng chỉ mua đúng loại đó.
Tôi không nói sâm Lai Châu hay sâm Kim Bình kém chất lượng; kiểm định vẫn cho ra nhóm “sâm Việt Nam”, thành phần saponin đủ cả. Có khi còn tốt hơn ở vài mặt – chưa ai chứng minh được. Nhưng rõ ràng: chúng không phải sâm Ngọc Linh bản địa, và vì người tiêu dùng bỏ tiền mua Ngọc Linh nhưng lại cầm về sâm khác, nên cần hiểu cho đúng.
2. Sâm Lai Châu – thực chất là tam thất đen Kim Bình, cực quý và được Trung Quốc thu mua từ lâu
Sâm Lai Châu nằm ở sườn tây Hoàng Liên Sơn. Khu vực giáp ranh là huyện Kim Bình của Trung Quốc cũng có loại sâm này. Người Trung Quốc gọi là tam thất đen Kim Bình – dòng tam thất được họ đánh giá cao nhất.
Trong khi Việt Nam loay hoay xác định tên gọi, phân loại, thì Trung Quốc đã:
-
thu mua sâm Lai Châu hàng chục năm
-
mang về nhân giống, lai tạo
-
trồng công nghiệp quy mô lớn
-
và hiện giờ… bán ngược lại cho Việt Nam để đội lốt sâm Ngọc Linh
Ngày nay, 90% lượng sâm “giả Ngọc Linh” bán ở Việt Nam là sâm Kim Bình trồng bên kia biên giới.
Ở Lai Châu, bà con đã trồng khá nhiều nhờ học kỹ thuật trồng tam thất của Trung Quốc. Hạt giống bên Tàu lại khỏe, tỷ lệ nảy mầm tới 95%, so với 50% của giống tự nhiên. Vì vậy nguồn sâm Lai Châu – Kim Bình sẽ ngày càng phủ rộng thị trường giống như tam thất bắc.
3. Hướng dẫn phân tích chất lượng sâm (dựa trên hình dáng – tuổi – cách chăm)
1) Củ sâm Lai Châu 2 năm tuổi
Giống như củ sâm con. Năm đầu tạo củ, năm hai bắt đầu mọc đốt.
2) Sâm Lai Châu được chăm bón kỹ
Do trồng với lớp phân và dương xỉ dày, rễ mọc chi chít để hút dinh dưỡng. Nhìn vào thấy củ mập, rễ phủ kín.
3) Sâm Lai Châu 5 năm tuổi
Đây là thời điểm giá trị dinh dưỡng lên cao nhất. Nghiên cứu cho thấy khoảng tuổi này, chất tích tụ mạnh nhất trước khi củ bắt đầu xơ hóa. Nếu tài chính hạn chế, đây là độ tuổi “ngon – bổ – hợp túi tiền”.
4) Sâm Lai Châu 6–7 năm tuổi
Bước vào giai đoạn tiêu rễ để nuôi thân dài ra. Nếu không bón thêm, cân nặng có thể giảm còn 1/3. Tuy nhẹ nhưng giá trị lại tăng.
5) Sâm Lai Châu 8–9 năm tuổi
Củ già, dài, gầy đi. Đây là dòng sâm “đúng chuẩn hàng lâu năm” để sử dụng.
6) Sâm Lai Châu bị kích thích mạnh
Dùng thuốc hoặc dinh dưỡng quá đà khiến củ phình to bất thường, giống như béo phì. Kích thước lớn nhưng chất lượng kém.
7) Sâm Lai Châu phình kiểu sumo
Trồng già 7–8 năm rồi bón mạnh để tăng trọng. Hình đẹp, to nhưng chất lượng chỉ ngang sâm 4–5 năm.
8) Sâm Lai Châu chất lượng cao
Là loại sâm rừng được đưa về trồng, chăm vừa phải. Thành phần saponin đồng đều, rất gần sâm rừng Ngọc Linh. Đại gia xài loại này là hợp lý nhất: giá hợp, chất lượng tốt nhất.
9) Sâm Lai Châu trồng kiểu tự nhiên 10–20 năm
Không bón gì ngoài lớp lá mục mỏng mỗi năm. Chất lượng gần như sâm rừng thực thụ. Rất đắt.
10) Sâm Lai Châu tự nhiên trong rừng
Loại cực quý, thỉnh thoảng báo chí đưa tin những củ vài lạng đến cả ký giá tiền tỷ. Dù bạn đào trong núi Ngọc Linh thì cũng khả năng cao là sâm Lai Châu được người khác chôn vào để làm hàng chiêu trò. Hàm lượng saponin tổng lẫn MR2 đều cực cao.
11) Sâm Lai Châu tự nhiên gần như tuyệt chủng
Những củ nhỏ vài chục gram cũng đã có giá trên 200 triệu/kg. Nếu củ đạt 1 lạng trở lên thì chắc chắn lên tới tiền tỷ.
Lời kết
Giá sâm chênh nhau từ vài triệu đến cả tỷ đồng, vì vậy hiểu rõ từng loại sẽ giúp tránh bị thổi phồng, gắn mác sai để bán giá cao. Nhìn củ sâm và phân tích theo tuổi – rễ – thân – kích thước – cách chăm sẽ giúp bạn đánh giá đúng hơn giá trị thật của từng củ.
